Historie Patrimonium's Hof

De eerste steen

De eerste steen van het complex Patrimonium's Hof werd gelegd op woensdag 16 juni 1915, zoals nog steeds te zien is aan de tegelplaten boven de poort in de binnenring van het complex. Gedaan door de heer W.C. Uittenbroek voorzitter van de in 1913 opgerichte bouwvereniging Patrimonium. Het was hiermee een van de eerste projecten in de wijk Bloemhof. De bebouwing aan de andere (Hillesluis) kant van de Hillevliet was slechts aan de gang in circa tien straten in de hoek van de Hillevliet met de Putsebocht.

In januari 1913 werd in Rotterdam een zeer bewogen vergadering gehouden door "Bid en Werk", een Rotterdamse afdeling van het Werklieden Verbond Patrimonium. Er werd gesproken over de grote nood die heerste op het gebied van huisvesting van de arbeiders. Staande de vergadering werd een commissie van drie personen benoemd die de mogelijkheden tot oprichting van een bouwvereniging moest onderzoeken. De voortvarende commissie bracht heel snel verslag uit van haar onderzoek met daarin de aanbeveling snel tot oprichting over te gaan. Statuten en huishoudelijk reglement waren alvast maar opgesteld! Het advies werd opgevolgd: de bouwvereniging Patrimonium kon gaan bouwen.

Het karakteristieke Patrimoniumhof in Rotterdam Zuid werd de bakermat van de vereniging. Het ''moderne'' hofje was iets totaal nieuws voor Rotterdam. De bouw van de 168 woningen werd voor 279.400 gulden aangenomen en in een jaar voltooid. De huren bedroegen 1,95 tot 3,10 gulden per week!

In Hillesluis en de Afrikaanderwijk waren in die tijd nog grote delen onbebouwd of nog in aanbouw. Feyenoord voetbalde nog op het Afrikaanderplein. Omdat Zuid zo afgelegen lag was het geen populaire plek om te wonen, ver van de voorzieningen aan de rechteroever. Het bouwen kwam daarom maar traag op gang.

De eerste woorden

"De Eerste Wereldoorlog in de omringende landen eist veel slachtoffers, maar hier worden woningen van hoge kwaliteit gebouwd voor circa fl. 2,50 weekhuur." waren de eerste woorden van de voorzitter van Bouwvereniging Patriomonium tijdens zijn rede bij de opening in juli 1916. Hij prees de Rotterdamse ondernemers die sinds de oprichting van de vereniging als aandeelhouders hadden geinvesteerd in het project. Hij roemt de goede samenwerking met het college van B. en W., dat in 1914 met 38 voor- en 6 tegenstemmen de plannen goedkeurde.

Andere tijden waren dat, tijdens de Eerst Wereldoorlog kwam de particuliere bouwproductie in Nederland nagenoeg tot stilstand door de extreme stijging van prijzen van bouwmaterialen. Om deze daling in woningproductie op te vangen kregen door het rijk goedgekeurde woningbouwverenigingen financiele armslag om projecten te realiseren, wat mogelijk was door komst van de woningwet uit 1901. In 1917 richtte men daar zelfs de Gemeentelijke Woningdienst voor op, de voorloper van het Gemeentelijk Woningbedrijf Rotterdam.

Het beroep van wever bestond nog met een gemiddeld weekloon van fl. 15,00 per week schoon. Een havenarbeider had een paar gulden meer in de week, maar moest ook fysiek sterk zijn. Voor de Timmerman die aan de bouw van het Patrimonium's Hof werkte bedroeg het gemiddelde weekloon fl. 18,00 en de metselaar kreeg zelfs fl. 19,50, per week. De weekhuur bedroeg circa fl. 2,50 volgens de eerste woorden van de voorzitter. Met huurkosten van onder de 20% van het inkomen was wonen wel prijzig maar zeker betaalbaar. Het in juli 1916 geopende complex Patrimonium's Hof wordt snel populair bij huurders.

Typerend voor het bescheiden begin èn de opstelling van de Patrimonium-bestuurders was de huisvesting van het kantoor van de bouwvereniging. Tot ver na de Tweede Wereldoorlog behielp men zich met een of twee kamers in het woonhuis van bestuurs- en later directieleden. Pas na de oorlog huurde Patrimonium ''echte'' kantoren aan de Botersloot.

Het beton rukt op

Na afloop van de Eerste Wereldoorlog komt de woningbouw weer een beetje op gang ook omdat de woningnood groot was. Bouwmaterialen waren nog schaars en er wordt voor die tijd voor nieuwe materialen gekozen zoals beton. Het gebied rond het Patrimonium's Hof raakt steeds meer bebouwd, ook de Bouwvereniging Patrimonium bouwt met woningen mee.

Een bekend bouwprojekt uit deze tijd is De Kiefhoek, gebouwd tussen 1928 en 1930. Net als het Patrimonium's Hof (sinds 2007) een rijksmonument en gebouwd om de lagere arbeidersklasse te verheffen en die betere leefomstandigheden te bieden. Het ontwerp is van architect J.J.P. Oud in opdracht van het gemeentelijk woningbedrijf. Oud streefde ernaar om de bewoners zo veel mogelijk leefruimte te bieden in betaalbare, dus kleine woningen. Weer andere tijden waren dat, ook de stijl van de bebouwing ging met de moderne tijd mee.

Een wat minder bekend bouwprojekt is de Kossel I (1921-1922) tussen de Violierstraat en de Hortensiastraat en Kossel II (1922-1925) tussen de Hortensiastraat en de Resedastraat. De in 1917 opgerichte Gemeentelijke Woningdienst voor het bouwen van goede woningen nam als eerste het initiatief om woningbouw in beton uit te voeren. Deze techniek was nieuw en men besloot in zee te gaan met Schnellbau Paul Kossel uit Bremen, Paul Kossel was een duitse pionier in betonbouw.

Andere tijden waren dat, we waren nog op goede voet met de duitsers, Feyenoord voetbalde niet meer aan het Afrikaanderplein maar sinds 1918 aan de Kromme Zandweg een stuk verderop. Het Patrimonium's Hof ligt midden in de "nieuwe" stad en is rondom bebouwd. Tijdens de crisisjaren na 1932 werden de laatste beschikbare terreinen in Bloemhof door particulieren vervuld, door de economische crisis was de vooruitstrevende rol van de gemeente in de volkswoningbouw even uitgespeeld. De kwaliteit van deze woningen was laag, men bouwde zo goedkoop mogelijk en bouwde doorsnee etagewoningen. Wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt is Bloemhof vol gebouwd en voetbalt Feyenoord alweer sinds 1937 in het nieuwe stadion De Kuip , iets dichterbij.

Geen Wederopbouw

Na afloop van de Tweede Wereldoorlog komt Rotterdam-Zuid er op een enkel litteken na vrij ongeschonden vanaf. Door de verwoesting van de stad kwamen de prioriteiten anders te liggen, er wordt wel bijgebouwd maar weinig in de vooroorlogse wijken. Vanaf 1960 wordt er vooral sociale woningbouw gebouwd in de buitengebieden zoals IJsselmonde en Hoogvliet.

Weer andere tijden waren dat, de Bouwvereniging Patrimonium is veranderd in een Stichting en bouwt ook in Hoogvliet. De vooroorlogse wijken in Rotterdam-Zuid zijn tot de jaren zeventig vrijwel onveranderd gebleven. Alle middelen en aandacht gingen op Zuid in de jaren vijftig en zestig naar de realisatie van Satellietsteden als Hoogvliet en buitengebieden als IJsselmonde.

Zoals de meeste vooroorlogse wijken op Zuid was Bloemhof eind jaren zeventig verpauperd en een probleemwijk geworden met veel achterstallig onderhoud en sociale verloedering (drugsproblematiek, criminaliteit). Aan het wooncomplex Patrimonium's Hof is in deze tijd ook niet veel gedaan. En Feyenoord?, Feyenoord won in deze tijden de Europacup I (6 mei 1970) en brengen daarna ook nog eens de Wereldbeker voetbal naar Zuid, als eerste club in nederland.

De Stadsvernieuwing

In de jaren zeventig begint de stadsvernieuwing in Zuid op Katendrecht (drugsproblematiek, criminaliteit en prostitutie) en vindt verder nog her en der versnipperd plaats. In de jaren tachtig begint de eerste golf van stadsvernieuwing en eindigt begin jaren negentig, zo ook in de wijk Bloemhof. Dit beeld is nog steeds te zien, die van dakdozen, nieuw toegevoegde balkons, buitengevelisolatie en kunststofkozijnen.

Ook aan het bouwcomplex Patrimonium's Hof is de stadsvernieuwing niet voorbijgegaan. Na een kleine renovatie in de jaren tachtig, het plaatsen van kunststofkozijnen, zijn de woningen in de begin jaren negentig grondig verbeterd en gerenoveerd. Met onder andere een nieuwe woningindeling, nieuwe keukens en betere geluidsisolatie. Ook zijn er houten kozijnen teruggeplaatst. De fundering van het oude complex was nog in prima staat, van verzakking was geen sprake.

Andere tijden waren dat, uit de radio speaker klonken vrije zenders als Atlantis en Free Radio Rotterdam. Bij Feyenoord voetballen Cruijff en Gullit samen, in de Kuip vinden vanaf 1978 concerten plaats met de grootsen der aarde. De Kuip zelf wordt in 1994 grondig aangepakt en gerenoveerd, er komt een dak op, supporters zitten vanaf nu droog. Op woensdag 16 november 1994, na acht intensieve bouwmaanden, werd de kuip officieel in gebruik genomen. De openingshandeling werd verricht door Prins Willem Alexander tijdens de Interland Nederland - Tsjechië.

In april 1988 viert de Rotterdamse bouwvereniging Patrimonium feest, het wordt 75 jaar. En dat niet alleen, men betrok voor het eerst een eigen, nieuw kantoorpand aan de Aveling in Hoogvliet, te midden van de ongeveer 7000 Patrimonium-woningen die daar gebouwd waren. Omdat noodzakelijke uitbreiding niet kon worden gevonden in de gehuurde kantoren aan de Botersloot, werd besloten een nieuw, eigen kantoor met werkruimten te bouwen, zo mogelijk temidden van de huurders.

„Patrimonium beschikt, naar het zich thans laat aanzien, over de middelen om haar woningbezit goed te onderhouden en waar nodig aan te passen aan de eisen van de tijd". Dat zegt mr. J. de Valk, voorzitter van de jubilerende bouwvereniging. „Ook wanneer in de komende jaren geen of niet voldoende subsidie voor woningverbetering meer ter beschikking komt, zal Patrimonium ernaar streven het op woningverbetering gerichte beleid voort te zetten".

Bewoners betrokken bij de renovatie kregen een wisselwoning en konden terugkeren in hun oude woning, zowaar met een huurgeweningsregeling. Sociaal beleid was toen eenvoudig de regel, speciale plannen waren niet nodig. De bouwvereniging Patrimonium was nog trots op haar herkomst en sociale woningbouw was corebusiness. Sinds 1992, na de laatste renovatie, is er aan het complex Patrimoniums Hof niets meer veranderd, het complex ligt er tegenwoordig nog het zelfde bij.

Millennium & Megalomanie

Eind jaren negentig wordt begonnen met de herstructurering van de Kop van Zuid. Voor de in onbruik geraakte haventerreinen rond de Binnenhaven, Entrepothaven, Rijnhaven, Spoorweghaven en de Wilhelminapier wordt een masterplan Kop van Zuid gemaakt door Riek Bakker en Teun Koolhaas. Er worden nieuwe verbindingen gelegd met verbindingen naar het Centrum van Rotterdam door middel van de Erasmusbrug, metrostation Wilhelminaplein en een nieuwe tramlijn.

Het wordt ontwikkeld als hoogstedelijk gebied met veel voorzieningen langs de rivier en woongebieden langs de binnenhavens, voor sociale woningbouw is geen plaats meer. Naast koopwoningen en appartementen voor de gegoede burgerij komen er vooral veel wolkenkrabbers, manhattan aan de maas onstaat, groots denken is het beleid.

Ook bij de woningbouworganisatie wordt er groot gedacht, men moest samengaan en groot zijn om nog bestaansrecht te hebben, zo ook bij bouwvereniging Patriomonium. Midden jaren negentig fuseert Patrimonium met een andere op Rotterdam Zuid opererende woningbouwcorperatie tot Estrade Wonen, de grote fusiegolf is begonnen. Op 16 augustus 2000 werd de fusie tussen Estrade Wonen, Woongoed Rotterdam en de Vestia Groep, een woningbouwcorperatie uit de Haaglanden, bekrachtigd.

Vestia is nu ook gevestigd in Rotterdam en groeit verder. Door fusies in de jaren daarop (2001-2011) is Vestia nu de grootste Nederlandse woningcorporatie met ruim 82.680 verhuureenheden (2017) en meer dan 700 fulltime medewerkers in dienst. Waar in de begin jaren negentig (Besluit 22 maart 1994, Stb.1994,243) de wethouder woningzaken met een salaris (bezoldiging) van ongeveer 60.000 gulden op jaarbasis (ƒ 5.365,- per maand) de best betaalde baan was, worden de omvangrijke corperaties nu geleid door besturen en bestuursvoorzitter met uiteraard een daarbij passend marktconform salaris.

Zo ook bij Vestia, topman Erik Staal ontving in 2010 een half miljoen euro (ƒ 91.792,- per maand in gulden) aan salaris inclusief pensioenbijdrage. "Salaris moet men zien in tijdsgewricht" antwoordde Staal de Parlementaire Enquêtecommissie Woningcorporaties. Een getal zonder context geeft verkeerde conclusies, aldus Staal en wees erop dat andere corporaties hem ook wel hadden willen hebben en dat Vestia hem graag wilde houden. Naast zijn salaris declareerde Staal ook maandelijks voor ettelijke duizenden euro's aan onder meer autokosten, lunches en dergelijke.

Geregeld bezocht de Vestiatop verder het buitenland om te zien hoe het volkshuisvestingsbeleid in bijvoorbeeld Londen of Berlijn werd aangepakt. Een en ander werd betaald met een creditcard van Vestia. Staal onderstreepte dat de salariëring niet zijn belangrijkste drijfveer vormde. 'Voordat u de suggestie wekt dat ik het alleen om het geld deed: ik was alleen getriggerd om Vestia volkshuisvestelijk goed op de kaart te zetten', hield Staal de enquêtecommissie voor.

Bestuurvoorzitter Erik Staal vertrekt bij Vestia vanwege een derivaten portefeuille, financiële beleggingsinstrumenten met termen als opties, futures, swaps en forwards, beter bekend als de Vestia-affaire. Vestia stond nu goed op de kaart, er moest een reddingsplan komen, op 19 juni 2012 werd bekend dat de derivatenportefeuille na flinke onderhandelingen voor ruim 2 miljard euro was afgekocht. Een Twee met Negen nullen, dat is voor de 82.680 huurders (2017), 50 jaar lang een bedrag van € 40,30 per maand, rekent u maar na.

De schade van de gekozen afwikkeling van de derivatenportefeuille is uiteindelijk opgelopen tot meer dan 2,8 miljard euro. Op honderden collega-woningcorporaties moet een beroep worden gedaan. De verhuurderheffing, een belasting op sociale woningverhuur, wordt ingesteld. Sinds 2012 probeert Vestia met een saneringsplan een uitweg te vinden uit de penibele financiële situatie. De huren stijgen maximaal. De juridische strijd loopt tot op de dag van vandaag.

Voor de bewoners van het complex Patrimoniums Hof zijn de fusies niet ongemerkt voorbij gegaan. Waar in de begin jaren negentig de bouwvereninging toegangkelijk was, de medewerker aan de telefoon wist waar en wat het Patrimonium's Hof was, wordt de bewoner tegenwoordig geconfronteerd met een medewerker die in de veronderstelling is dat het Patrimonium's Hof toch zeker in Den Haag moet zijn.

En Feyenoord?, Feyenoord wordt tijdens het millenium landskampioen, hierna moeten ze weer meer dan 16 jaar wachten. In 2002 wordt Feyenoord na een spannende finale op 8 mei 2002 in de eigen Kuip Europees kampioen en wint de UEFA CUP door Borussia Dortmund te verslaan met 3-2.

In 2006 maken Feyenoord en de Gemeente plannen voor een nieuw stadion, deze had uiterlijk in 2018 moeten verrijzen. Op 11 juli 2013 werd bekendgemaakt dat de plannen niet haalbaar zijn en dat er op korte termijn geen Nieuwe Kuip gaat komen. Echter, nieuwe plannen werden weer gemaakt. Op 11 mei 2017 besloot de gemeenteraad van Rotterdam om 137 miljoen euro bij te willen dragen aan het project Feyenoord City. De start van de bouw staat gepland voor april 2021, de deuren van het nieuwe stadion kunnen dan in juni 2024 open, zodat Feyenoord er vanaf het seizoen 2024-2025 kan spelen.

Nu & de Toekomst

In januari 2019 ontvangen de bewoners van het Patrimonium's Hof een brief van Vestia. "Sinds 2015 hebben er onderzoeken plaatsgevonden naar onder andere de verzakkingen van het gebouw waarin u woont. Naast diverse metingen is de afgelopen jaren de technische staat van het hele Patrimonium’s Hof in kaart gebracht. De resultaten van de onderzoeken hebben aangetoond dat een aanpak van de problemen noodzakelijk is. We verwachten u in het eerste kwartaal van 2019 een brief te kunnen sturen met meer informatie". Valt er te lezen in deze brief.

Op 11 april 2019 ontvangen de bewoners een tweede brief. "De afgelopen jaren is hard gewerkt aan de vernieuwing van woningen en wijken in Rotterdam Zuid. De gemeente Rotterdam en Vestia gaan ook woningen in uw buurt Bloemhof vernieuwen. De technische staat van uw woongebouw, het Patrimonium’s Hof, is aanleiding voor een ingrijpende renovatie. In het tweede kwartaal van 2021 start een grootschalige renovatie van het Patrimonium’s Hof. Deze renovatie is zo uitgebreid dat u helaas niet in uw woning kunt blijven wonen. Dit betekent dat u moet verhuizen. We vertellen u graag meer hierover tijdens de informatiebijeenkomst op: 24 april 2019".

Tijdens de informatiebijeenkomst werd de bewoners duidelijk dat terugkeren geen optie meer is. Om de funderingen, brandveiligheid en vochtschades te herstellen is een grote renovatie nodig. Ook komen er voor een deel grotere woningen terug, zodat gezinnen meer kans hebben op een woning in Rotterdam. De renovatie is zo ingrijpend, dat deze niet kan plaatsvinden terwijl u er woont. Ook worden de woningen groter waardoor er minder woningen terugkomen, gaat de renovatie ongeveer twee jaar duren en krijgen de vernieuwde woningen een aanzienlijk hogere huur. Dat betekent dat u moet verhuizen en in principe niet kunt terugkeren naar uw huidige woning, was de strekking van deze informatiebijeenkomst.

Vestia en de Gemeente halen het complex Patrimonium's Hof uit de sociale woningbouw, geheel conform de Woonvisie 2030. De geliberaliseerde woningbouw (vrije sector) is de norm, voor sociale woningbouw en de lagere arbeidersklasse te verheffen en die betere leefomstandigheden te bieden is geen plaats meer in Rotterdam.

De problemen met de fundering alsmede de verzakking zijn aan het complex ontstaan na 2007. In verband met de stadsvernieuwing zijn de oude woningen nabij het complex Patrimonium's Hof gesloopt, nieuwe koopwoningen zijn hier voor in de plaats gekomen. Als gevolg van deze bouw en de aanleg van een diepe parkeergarage is er schade ontstaan aan de oude bebouwing. Voor de aanleg van een parkeergarage (op 20 meter van het complex) is er veel grondwater weggepompt. Met als gevolg, de houten fundering (zo werd er in 1915 nog gebouwd) van het complex kwam droog te staan, wat funest is, het veen en klei klinken in en de fundering gaat dan rotten, met verzakkingen als gevolg.
Laten we dit Woonvisie noemen en Clearances als internationale titel gebruiken, de termen van de toekomst.

Verhoren Parlementaire Enquete Woningcorporaties

Clip verhoren Parlementaire Enquete Woningcorporaties van BuroB.

Meer historie van Zuid

Wilt u meer weten over de Historie van Rotterdam-Zuid. Neem een kijkje op Historie Rotterdam Zuid

Bloemhof - van boerenzij tot smeltkroes


Wilt u meer lezen over het Patrimonium's Hof? In het boek "Het Patrimoniumshof 1915-2010; een eeuw volkshuisvesting in Rotterdam" van Edwin Lucas leest u meer.


.